Maatregelen tegen complotdenken veroorzaken sneeuwbaleffect
We horen de laatste tijd steeds meer over complottheorieën. Hoewel we het niet denken, zijn complotdenkers wel degelijk noodzakelijk in de coronacrisis
De laatste tijd lijken er steeds meer berichten te verschijnen over complottheorieën omtrent het coronavirus. Sociale media nemen maatregelen maar critici zijn sceptisch over de effectiviteit hiervan. Complotdenken schijnt een belangrijkere rol te hebben voor de maatschappij dan het gros van de mensen denkt.
Misschien heb je een van deze termen de afgelopen weken voorbij horen komen: coronavirus, 5G, Bill Gates en Amerikaanse laboratoria. De laatste tijd lijken de geruchten over CoVid-19 de spuigaten uit te lopen. Sociale media hebben daarom stappen genomen om de verspreiding van niet-gecheckte informatie tegen te gaan. Hoewel dit goed lukt, echoën andere stemmen dat dit op de lange termijn juist averechts werkt. Socioloog Harambam vertelde tegen Het Parool: ‘’Wanneer hun vragen onbeantwoord blijven, worden ze naar de extreme complotdenkers gezogen.’’
Corona-desinformatie
Er zijn geen concrete cijfers bekend over complotdenkers in Nederland, maar de media hinten wel op een groei ervan. Een snelle Google zoekterm zoals ‘corona complot’ levert met gemak tien pagina’s vol met nieuws van alleen de afgelopen maand. Hoewel de explosie aan corona-desinformatie uit het niets lijkt te komen, is dit niet helemaal onverwachts. In dit artikel vertelt gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen dat complotdenken in angstige tijden heel normaal is. Zo vertelt hij: ‘’Als er iets angstigs gebeurt, is je natuurlijke reactie om jezelf te beschermen door op je hoede te zijn en van het slechte uit te gaan. Mensen hebben daarom de neiging andere groepen te wantrouwen en hen de schuld te geven.’’
Omdat complottheorieën onjuist gecheckte informatie bevatten, willen sociale media de verspreiding ervan voorkomen. Onlangs kwam facebook nog groot in het nieuws omdat zij na veel gesteggel besloten om gepromote verkiezingscontent tijdig stop te zetten. Nu geven zij bij niet-gecheckte informatie een melding voordat het item wordt geopend. Twitter en Instagram zijn concreter; video’s of teksten met onjuiste informatie worden verwijderd.
Beperkingen
De verspreiding van complottheorieën wordt dan misschien wel beperkt op online platforms, maar door verschillende experts wordt gedacht dat dit juist tegen kan werken.
Volgens Jelle van Buuren, die voor de Universiteit Leiden onderzoek doet naar complotconstructies, bestaat in de samenleving altijd een groep mensen die de overheid, media en wetenschappers wantrouwt. Tegen Het Parool vertelt hij: “Die groep wordt niet per se groter, maar weet zich wel makkelijker te verenigingen.’’ Door de restricties die sociale netwerken opleggen lijkt dit weer minder makkelijk te gaan.
De verspreiding van desinformatie tegengaan heeft veel voordelen. Toch zijn er ook risico’s waar we voor moeten waken. In hetzelfde artikel van Het Parool vertelt Buuren: ‘’De informatie is nog niet compleet, niet 100 procent overtuigend en spreekt elkaar deels tegen. Dan ontstaat er ruimte voor alternatieve verklaringen. En dan kan het steeds gekker en groter worden en voor je het weet komt de Illuminatie binnenzeilen.’’
Middenweg
Complottheorieën in crisistijden zijn geen nieuw fenomeen. Denk bijvoorbeeld aan de aanslag op John F. Kennedy en 9/11. Wat wel een nieuwe spelers zijn, is het internet en het gemak van informatie delen. Je lijkt de term ‘complottheorie’ hoe dan ook voorbij zien te komen. Van Buuren vertelt: ‘’Die groep weet zich makkelijker te verenigingen. Zij hadden nooit veel met het systeem en de politiek. Het was een minderheid die thuis achter de barbecue liep te mopperen.’’ Volgens de onderzoeker krijgen zij nu juist meer een maatschappelijke stem. Ze weten elkaar te vinden en stappen uit die politieke apathie.
Of complotdenkers verbannen van sociale media zo’n slim idee is, is niet iedereen van mening. Socioloog Jaron Harambam zegt dat mensen met een sterk wantrouwen richting de officiële instanties vaak ook nuttige dingen zeggen. Wanneer zij te snel als complotgekkie worden weggezet kan dat polariserende gevolgen hebben. De socioloog vertelde eerder in dit artikel aan Het Parool: ‘’Er is een groep met ernstige zorgen en veel vragen, maar ze worden niet serieus genomen door de officiële instituten. Wanneer hun vragen onbeantwoord blijven, worden ze naar de extreme complotdenkers gezogen. Want die zien hun angsten en ideeën wel.’’
Wat volgens Harambam een goede middenweg zou kunnen zijn, is een burgerplatform. Een plek waar mensen zich kunnen laten informeren door experts, en inspraak kunnen hebben over de aanpak van een crisis. Hij oreert: “Dat schept vertrouwen en het is transparant. Wie er gelijk heeft, is dan niet het interessantst. Het gaat erom dat je mensen laat meedenken, hun zorgen serieus neemt. Laat als overheid zien dat je verschillende belangen meeweegt en op basis van welke belangen beleid wordt gevoerd. Op die manier kun je twee werelden dichter bij elkaar brengen.”
Effectiviteit
Of Harambam gelijk gaat hebben, moet nog blijken. De laatste tijd neemt het aantal kritische stemmen, samen met het aantal coronabesmettingen, weer flink toe. Maandag 21 september pleiten een paar bekende Nederlanders nog voor meer transparantie van de overheid. Dit met de nodige gevolgen; Binnen drie dagen waren de video’s offline gehaald en werd er een haastig excuus op tv gegeven. Hier vertellen we tegen EenVandaag waarom dit gevaarlijk kan zijn. Toch is er iets met die controversiële zorgen gedaan. In dit artikel meldt Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, dat die kritische posts hem aan het denken hebben gezet.
Gommers schrijft daar het volgende over op Linkedin: ‘’Van angst zaaien en strenge maatregelen gaan alleen de hakken maar in het zand. Dat is niet de manier waarop het in Nederland gaat werken. Want hoeveel maatregelen je ook neemt en hoe hard die ook zijn, het gaat pas echt werken als iedereen in Nederland meedoet. Dus meer uitleg en niet alleen maar naar die getallen kijken en waarschuwen. En daar heb ik een poging toe gedaan op LinkedIn, zo moet je dit zien.”
Complotdenken lijkt dus noodzakelijker te zijn dan de meeste mensen misschien zouden denken. Uit de effectiviteit van Facebooks maatregelen gaat blijken hoe de groep kritische denkers in Nederland zich gaat ontwikkelen. Meer over dit onderwerp is te zien in deze aflevering over activisme van NPO3.
Meld je aan voor de webinar
.webp)
.webp)
.webp)
.webp)
